Mind the Gap: nieuwe lichamelijkheid en arrogantie.

Ik lees “ Nieuwe Lichamelijkheid” van Jenny Slatman, filosoof en hoogleraar aan Tilburg University. Ze is aanvankelijk opgeleid als fysiotherapeut, dat neemt me voor haar in. Zij heeft me meteen als ze schrijft dat Descartes meestal wordt gehekeld als zijnde verantwoordelijk voor de splitsing van lichaam en geest en vervolgens zegt : “Het lijkt me dat de invloed van deze zeventiende-eeuwse denker hier ruimschoots wordt overschat, alsof er zoveel naar filosofen wordt geluisterd…Ik denk dan ook niet dat we tegenwoordig zo dualistisch zijn omdat we zo goed naar Descartes zouden hebben geluisterd. Hadden we maar beter geluisterd, want eigenlijk waarschuwt hij ons voor het toelaten van dualisme in het dagelijks leven..”
Descartes schrijft “Meditaties”, waarin hij verslag doet van een extreem gedachtenexperiment waarbij hij twijfelend aan het bestaan van alles komt tot de vaststelling dat alleen het denkende ik onbetwijfelbaar is. Hij meent ook dat je zo’n gedachtenexperiment misschien slechts één keer in je leven zou moeten doen en dat er in het dagelijkse leven helemaal geen onoverbrugbaar dualisme tussen lichaam en geest bestaat. ( brief aan Elisabeth van de Palts, in 1643).
Descartes

Ze introduceert de Franse filosoof Michel Foucault die ons leert dat de ontwikkelingen rond 1800 een grote omwenteling aanzetten op medisch, sociaal en politiek gebied. Op het gebied van geneeskunde is er al vanaf de zestiende eeuw veel kennis vanuit de anatomische dissecties en vindt een verschuiving plaats van de anatomie van organen naar anatomie van de weefsels. De grondlegger van de hedendaagse weefselleer Xavier Bichat riep op om niet langer aantekeningen te maken aan het ziekbed om de ziekte van een zieke te doorgronden, maar om de anatomie leidend te laten zijn. Door ontwikkeling van kennis en techniek ( bv de microscoop) wordt het nieuwe uitgangspunt dat ziektes in het lichaam zetelen, en dat daar, via de kennis van de anatomie, de ziektehaard kan worden gevonden. De ervaringen van de zieke doen er niet meer toe, het is de anatomische klinische blik die leidend is. Het is hier dat het lichaam van de geest gescheiden wordt: “het lichaam als zetel van aandoeningen is gemeengoed geworden in het denken over ziekte en gezondheid”.
Bij mensen met lichamelijke klachten waarvoor geen verklaring gevonden kan worden in het lichaam moet er volgens de logica van eliminatie wel sprake zijn van een niet lichamelijke oorzaak, (lees psychisch). In onze praktijken zien we veel mensen die in ons gezondheidssysteem in dit dualisme verdwaald zijn en helpt het boek van Jenny Slatman om op een nieuwe manier naar lichamelijkheid te kijken en ons te verbazen hoe nieuwe ontwikkelingen vaak nog steeds berusten op scheiding van lichaam en geest en ingeslepen normatieve aannames berustend op seksisme, racisme en vet-verwijtendheid.

Arrogant
De oosterse geneeskunde is gestoeld op een ander uitgangspunt en vrij van de lichaam geest dualisme, al gaat dat zover als haar behandelaar. Soms betrap ik me erop dat ik nog niet zo holistisch ben als mijn vak, zo geïmpregneerd vanuit mijn cultuur en opleidingen. Zo werden we dit voorjaar in
de lessen van Haruhiko Masunaga flink aangesproken: in zijn beleving waren wij als westerse beoefenaars van shiatsu behoorlijk arrogant bezig met het stellen van diagnose. Hij noemde het proces van buikdiagnose wat we doen aan het begin van de behandeling denigrerend naar onze cliënt omdat het verwijdering geeft van het totaalbeeld, de mens op de mat als diagnose, ik zag het ineens voor me hoe dat moet voelen. Als opleider zie ik bij studenten de worsteling om te komen tot een werk hypothese, veel hoofdbrekens en mentale constructen. In het begin van de behandeling is er nog geen ontspanning bij zowel gever als ontvanger en kan dus ook de buik, de hara, niet de kyo, de onderstroom, prijsgeven. Wat dan wel?

Wax on wax off
De oplossing ligt in het fysieke eigen maken van de vorm, de kata, de juiste manier van doen, het beroemde wax on wax off in de Karate Kid. Je geeft het hele lichaam shiatsu en creëert vandaar uit ontspanning zowel bij jezelf als de ontvanger. Zo ontwikkel je een totaalbeeld van je cliënt ( die meridianen lopen overal!) waardoor je uiteindelijk met je hart en niet je denken waar kan nemen. Je geeft shiatsu aan het hele lichaam, doet de kata, vermijdt denken, blijft in communicatie en neemt waar. Je reduceert je cliënt niet tot haar probleem.
Uiteindelijk kan je zo het niet gemanifesteerde oplossen, niet de ziekte/symptomen maar de onderliggende oorzaken. Dat wat we zeggen dat ons vak doet en kan, het wordt tijd dat ik dat laat werken.

Joyce Vlaarkamp, Amsterdam, 7 mei 2024.